انواع تابعیت های اصلی ایران، در بندهای ۲، ۳، ۴ و ۵ ماده ۹۷۶ ق.م. تعیین گردیده که می توان آنها را به دو دسته عمده تقسیم نمود:

• تابعیت کسانی که پدر آنها ایرانی است؛
• تابعیت ناشی از تولد در ایران.

تابعیت کسانی که پدر آنها ایرانی است

در بند ۲ ماده ۹۷۶ قانون مدنی ایران آمده است:” کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از این که در ایران یا در خارجه متولد شده باشند”. تبعه ایران محسوب می شوند. این تابعیت، در بدو تولد طفلی که پدر او ایرانی است به وی داده می شود، این نوع تابعیت را تحصیل تابعیت با اعمال سیستم خون می نامند. در این ماده قانونگذار، فقط تابعیت پدر را مدّ نظر قرار داده است و اشاره‏ای به اعطاء تابعیت به طفلی که از مادر ایرانی متولد شده، ننموده است، یعنی اینکه طبق قانون ایران، فقط تابعیت از طریق پدر ایرانی به طفل تحمیل می شود و تابعیت مادر به طفل منتقل نمی‏گردد. به نظر ضروری می رسد، با توجه به توسعه روابط بین المللی و مهاجرت زنان ایرانی به کشورهای دیگر و ازدواج با اتباع غیر ایرانی، برای جلوگیری از مشکلات ناشی از ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی، همچنین جهت حمایت از حقوق زنان ایرانی، جا دارد تا قانونگذار نسبت به اصلاح قانون، این معضل را حل نموده و تابعیت مادر ایرانی به طفل وی منتقل گردد.

تابعیت ناشی از تولد در ایران یا تحصیل تابعیت با اعمال سیستم خاک(تابعیت ارضی)

بندهای ۵،۴،۳ ماده ۹۷۶ قانون مدنی ایران به سیستم خاک اشاره کرده است و چند گروه از افراد را تبعه ایران شناخته است، که عبارتند از:

الف) تابعیت اطفالی که پدر و مادر آنها غیر معلوم باشد.

بند ۳ ماده ۹۷۶ق.م در این رابطه مقرر می دارد:” کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیرمعلوم باشند”. تبعه ایران محسوب می شوند. مجهول بودن والدین همیشه مستلزم نامشروع بودن نسب نیست، ممکن است طفلی از ازدواج صحیح به دنیا آمده باشد ولی بنا برجهاتی رها شده و والدینش معلوم نباشند.

ب) تابعیت اطفالی که یکی از والدین آنها در ایران متولد شده باشد

بند ۴ ماده ۹۷۶ قانون مدنی ایران مقرر می دارد” کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمده اند، تبعه ایران محسوب می شوند”.

با توجه به بند فوق، برای به وجود آمدن این نوع تابعیت دوشرط لازم است:

۱- تولد شخص در ایران و ۲٫ تولد یکی از والدین طفل(پدر و مادر) که بیگانه اند در ایران.

آنچه در این بند بسیار مهم به نظر می رسد آن است که، قانونگذار معمولاً تابعیت مادر را به طفل تسری نداده است، حتی طفلی که از مادر ایرانی و پدر خارجی در ایران متولد شده باشد را ایرانی نمی داند و تابعیت مادر را به طفل انتقال نداده است. ولی در این بند، برای تولد طفلی که از مادر خارجی که در خاک ایران متولد شده باشد، در قانون ایران دارای ارزش حقوقی قائل شده است و تابعیت مادر را به فرزند وی تسری داده است.

ج) تابعیت اطفالی که از پدر خارجی در ایران متولد شده باشند به شرط اقامت در ایران

بند ۵ ماده ۹۷۶ ق.م مقرر نموده: ” کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است به وجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام لا اقل یک سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند ایرانی محسوب می شوند والا قبول شدن آنها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است. کسب تابعیت ایرانی از طریق این بند مشروط بر این است که شخص پس از رسیدن به سن ۱۸ سالگی حداقل یک سال در ایران اقامت داشته باشد، مسلماً علاوه بر آن نیز قبل از رسیدن به سن ۱۸ سالگی می بایستی در ایران اقامت داشته باشد تابتواند تابعیت ایران را کسب بنماید.