نظارت بر بازار و فعالیت‎های بیمه ای در ایران برعهده بیمه مرکزی ایران قرار دارد. این نهاد دولتی در قالب شرکت سهامی از سال ۱۳۵۰ بر اساس قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری تاسیس گردید. مطابق ماده ۱ این قانون: به منظور تنظیمم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه گذاران و بیمه شدگان و صاحبان حقوق آنها، همچنین به منظور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت موسسه ای به نام بیمه مرکزی ایران طبق مقررات این قانون به صورت شرکت سهامی تاسیس می‏ گردد.

آن چنان که از این ماده بر می ‏آید این موسسه، نظارت دولتی بر بازار بیمه را اعمال می‏ کند و هدف تعمیم و تنظیم و هدایت بیمه و حمایت از بیمه گذاران را بر عهده دارد. لذا علی رغم قالب انتخاب شده، یعنی شرکت سهامی، که ماهیتی تجاری دارد، بیمه مرکزی به انعقاد قرارداد بیمه با افراد و بیمه گذاران نمی پردازد و در عداد دیگر شرکت‏های بیمه قرار نمی ‏گیرد. برخلاف شرکت‏ های بیمه که درصدد کسب منافع خود هستند، بیمه مرکزی ایران در مواجهه شرکت ‏های بیمه که درصدد کسب منافع خود هستند، بیمه مرکزی ایران در مواجهه شرکت های بیمه و بیمه گذاران باید از حقوق بیمه گذاران و صاحبان حقوق آنها حمایت کند. برای نیل به اهداف مذکور، وظایف و اختیاراتی برای این موسسه لحاظ شده است. ماده ۵ قانون در این باره مقرر می دارد:

بیمه مرکزی ایران دارای وظایف و اختیارات زیر است:

> تهیه آیین نامه ها و مقرراتی که برای حسن اجرای بیمه در ایران لازم باشد با توجه به مفاد این قانون؛

> تهیه اطلاعات لازم از فعالیت های کلیه موسسات بیمه که در ایران کار می‏ کنند؛

> انجام بیمه های اتکایی اجباری؛

> قبول بیمه های اتکایی اختیاری از موسسات داخلی یا خارجی؛

> واگذاری بیمه اتکایی به موسسات داخلی یا خارجی در هر مورد که مقتضی باشد؛

> اداره صندوق تأمین خسارت های بدنی و تنظیم آیین نامه آن، موضوع ماده ۱۰ قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث مصوب دی ماه ۱۳۴۷؛

> ارشاد و هدایت و نظارت بر موسسات بیمه و حمایت از آنها در جهت حفظ سلامت بازار و تنظیم امور نمایندگی و دلالی بیمه و نظارت بر امور بیمه اتکایی و جلوگیری از رقابت‏ های مکارانه و ناسالم.

رئیس کل بیمه مرکزی ایران و قائم مقام او به پیشنهاد وزیر اقتصاد و دارایی و تصویب هیئت وزیران تعیین می‏ گردند. بیمه مرکزی ایران از ۴ رکن تشکیل شده است: مجمع عمومی، شورای عالی بیمه، هیئت عامل وبازرسان(ماده ۶ قانون).

عمده ‏ترین وظایف و نقش بیمه مرکزی ایران مربوط به تنظیم آیین نامه ها و مقررات بیمه ای و تعیین چهارچوب قرارداد های بیمه است.