امروزه به‏ دلیل حجم فراوان مبادلات اقتصادی، میزان زیاد مبالغ و سهولت در حمل چک به جای پول نقد، استفاده از این سند مالی در جامعه به طور مرتب در حال افزایش است. بنابراین آشنایی بیشتر مردم با قوانین چک باعث می‏شود که از یک سو با جرایمی که به طور سهوی یا عمدی در استفاده از آن به وقوع می ‏پیوندد آشنا شود و به مجازات ‏هایی که در این خصوص در نظر گرفته پی ببرند و از این طریق از بروز برخی جرایم جلوگیری شود.

تعریف

بر اساس قانون تجارت چک نوشته ‏ای است که به موجب آن صادر کننده می‏تواند تمام یا قسمتی از پولی را که در نزد بانک دارد باز پس‏‏ گیرد یا به شخص دیگری واگذار نماید. در این فرآیند سه نفر حضور دارند:”صادر کننده، دارنده، پرداخت‏ کننده“. هر یک از این اشخاص ‏وظایف‏ و حقوقی دارند که به آن خواهیم پرداخت.

صادر کننده :

شخصی‏ که چک را صادر می‏کند، باید در تاریخ مندرج در چک به اندازه مبلغ آن در بانک وجه نقد یا اعتبار داشته باشد. صادر کننده در زمان مندرج در چک، نباید تمام یا قسمتی از وجه را از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت‏ وجه را بدهد. در صورت عدم مطابقت امضاء، قلم خوردگی‏ درمتن، اختلاف در مندرجات چک و مسائلی از این قبیل، بانک از پرداخت پول خودداری ‏می‏کند. بنابراین صادر کننده‏ در نوشتن مطالب موجود در چک می‏بایست‏ دقت نماید و نباید چک را به صورتی تنظیم کند که بانک به این علل‏ از پرداخت وجه خودداری کند.

پرسش: اگر صادر کننده پس از صدور متوجه شود که چک از طریق‏ کلاهبرداری از او گرفته یا سرقت شده یا اینکه آن را گم کرده باشد چگونه می‏تواند از حقوق خود دفاع کند؟

پاسخ: صادر کننده می‏تواند دستور عدم پرداخت وجه را به بانک بدهد. در این دستور کتبی باید به طور صریح عنوان کند که به چه علت می‏خواهد مبلغ چک پرداخت نگردد.

دارنده:

شخصی است که برای نخستین بار چک را به بانک ارائه می ‏دهد. برای اینکه مشخص شود چه کسی برای اولین بار آن ‏را به بانک ارائه کرده است، بانک ها وظیفه دارند به محض مراجعه دارنده، هویت کامل و دقیق او را با ذکر تاریخ در پشت چک درج نمایند.

برای مثال: یک نفر چکی را در وجه حامل صادر می کند؛ سپس آن‏ را به شخص دیگری می ‏دهد و او هم چک را به نفر سوم انتقال می‏دهد. اگر سومین نفر برای دریافت پول به بانک برود، بانک می بایست مشخصات کامل او را به عنوان دارنده با ذکر تاریخ در پشت چک به ثبت برساند. چنانچه پس از ثبت نام این فرد در پشت چک، او متوجه شود که موجودی صادر کننده کمتر از مبلغ چک است و آن‏ را به شخص چهارمی انتقال دهد، در این‏صورت نفر چهارم دیگر حق تعقیب کیفری صادرکننده را ندارد. همچنین اگر نفرسوم از صادرکننده شکایت کیفری کند و پس از شکایت چک را به نفر چهارم انتقال دهد، باز هم تعقیب کیفری متوقف می‏شود.

چند توصیه مهم به دارندگان چک که می‏خواهند از راه کیفری صادر کننده را تعقیب کنند.

برای تعقیب کیفری دارنده چک فرصت دارد تا ۶ ماه پس از تاریخ صدورآن برای دریافت پول به بانک مراجعه کند و اگر چک قابل پرداخت نبود، دارنده فرصت دارد تا ۶ ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت از بانک برای شکایت به دادسرا مراجعه کند.

پرداخت کننده:

گاهی اوقات‏ وجه چک به علت هایی مثل کسر موجودی، عدم مطابقت امضاء، قلم خوردگی و مواردی از این دست قابل پرداخت نیست. در این حالت بانک وظیفه دارد در برگ مخصوصی که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر شده باشد، علت عدم پرداخت را به روشنی قید کند. سپس این برگ را مهر وامضاء کرده و به دارنده تسلیم کند. در این مورد دارنده چک هم باید توجه کند که متن گواهی عدم پرداخت درست و کامل پر شده باشد و تاریخ صدور گواهی صحیح نوشته شود.

در این گواهی می ‏بایست همخوانی یا عدم همخوانی امضای صادر کننده با امضای موجود در بانک عنوان گردد. همچنین بانک باید به منظور اطلاع صادر کننده چک فوراً نسخه دوم گواهی عدم ‏پرداخت را به آخرین نشانی صاحب حساب ارسال کند. در این برگ می بایست مشخصات کامل و نشانی دارنده آورده شود.