مفهوم احزاب

حزب سیاسی به سازمانی سیاسی اطلاق می گردد که در سطح محلی و ملی زیر لوای دفاع از مردم، در قالب مسلک و مکتب مشخص شکل می گیرد و شهروندان را بر اساس اصول مورد قبول یا منافع مورد دفاع خود، گردهم و متشکل می سازند تا به هدف های اساسی خود، یعنی دست یابی به قدرت و اجرای آن، نایل آیند.

سه خصیصه عمده احزاب

• جلوگیری از هدر رفتن نیروهای پراکنده بی شکل و نا متحرک
• با داخل شدن نامزدهای پراکنده در درون حزب، قدرت آراء مردم کمتر شکسته و خرد خواهد شد و حزب برنده قاعدتاً دارای قدرت سیاسی بیشتری خواهد بود.
• محدود کردن اعتراض ها و مبارزه های بی برنامه و بی هدف

مهمترین شرایط لازم برای حضور احزاب، در انتخابات و معرفی کاندیدا

۱-داشتن علائم حزبی ۲-ارائه اساسنامه مصوب ۳- لیست حامیان در کشور ۴- پرداخت ودیعه سپرده ۵-ارائه گزارش ملی ۶-ارائه لیست نامزدها ۷- مطرح کردن برنامه ها و فعالیت های انتخاباتی ۸-معرفی نمایندگان و ناظران خود.

البته در مطالعه احزاب، دو جنبه بیشتر از سایر ابعاد جلب توجه می کند:

۱- ساختار و تشکیلات ۲- برنامه سیاسی

نظام های حزبی با توجه به تاثیرات آن بر انجام عملیات انتخاباتی، به سه دسته نظام تک حزبی، نظام دو حزبی و نظام چند حزبی تقسیم می گردند.

الف- نظام تک حزبی: نظام تک حزبی به نظامی اطلاق می گردد که حزب سیاسی که غالباً ایدئو لوژیک است، به تنهایی می خواهد مبین همه مردم و کلیت جامعه باشد و خود سرچشمه اراده عام قرار گیرد. از خصلت های مهم نظام تک حزبی این است که اجازه فعالیت به احزاب دیگر نمی دهد.

انتخابات در این نظام، بیشتر جنبه (پلی بیسیتی) دارد. در این نظام رأی دهندگان ملزم هستند به نامزدهای حزب واحد و حاکم رأی دهند. معمولاً به این نظام ها، “توتالیتر” نیز اطلاق می گردد.

ب)نظام دو حزبی: این نظام زمانی تحقق می یابد که جریان های همسایه و همسو سیاسی در دو سازمان بزرگ متشکل شوند و فرهنگ و نظام های ارزشی این جوامع و همچنین تجربه تاریخی و عادات سیاسی، زمینه را طوری فراهم کرده که اختلافات کوچک فکری یا تفاوت نژادی و فرهنگی، نتواند آنان را به سوی گروه گرایی و ظهور احزاب متعدد براند. البته در این نظام ها، راه برای شکل گیری و فعالیت سایر احزاب وجود دارد و ممکن است نظام دوحزبی به نظام چند حزبی تبدیل گردد.

ج) نظام چند حزبی: هنگامی است که سرشت ملی جامعه، موجب تبلور گرایش ها در چند سازمان سیاسی متشکل می گردد. در نظام چند حزبی، مگر در موارد استثناء هیچ کدام از احزاب نمی توانند اکثریت پارلمانی را به دست آورند لذا معمولاً حکومت بیشتر بر ائتلاف ها تکیه می کند. البته به زعم بیشتر اندیشمندان حقوق و علوم سیاسی، تعیین نمایندگان در نظام های چند حزبی دموکراتیک تر است.

تفاوت نظام دو حزبی و چند حزبی:

۱- در نظام چند حزبی، احزاب از حیث ساختار داخلی دارای همگنی بیشتری از احزاب در نظام های دو حزبی هستند.

۲- در نظام چند حزبی برخلاف دوحزبی معمولاً به ندرت احزاب می توانند اکثریت پارلمانی را به دست آورند.

۳- در نظام دو حزبی، معمولاً احزاب از خطر سقوط پیش رس و نابهنگام مصون هستند.

۴- در نظام  دو حزبی حق گزینش انتخاب کنندگان نسبت به نظام های چند حزبی محدود تر است.