پرسش

در امور ثبتی در کدام مورد ارائه‌ی گواهی انحصار وراثت ضرورت دارد و اساساً مقررات موضوعه امکان تحصیل گواهی انحصار وراثت را به غیر وراث می دهد؟

پاسخ

بر طبق ماده ۳۷۴ قانون امور حسبی«در صورتی که ورثه بخواهد ملک غیرمنقولی که به نام مورث ثبت شده است به نام آنها ثبت گردد باید تصدیق انحصار وراثت یا رونوشت گواهی شده ی آن را که مشتمل بر تعیین سهام باشد به اداره ی ثبت تسلیم نمایند».

در خصوص بخش دوم پرسش باید گفت: آنجا که ماده ۳۶۰ قانون امور حسبی مقرر می دارد: «در صورتی که وراث متوفا یا سایر اشخاص ذی نفع بخواهند تصدیق انحصار وراثت تحصیل کنند …». دلالت دارد بر این که تحصیل گواهی انحصار وراثت متوفا را دارند. منظور از «اشخاص ذی نفع» کسانی اند که به هردلیلی، نفعی در اموال متوفا دارند. اعم از این که موصاله یا طلبکار از متوفا باشد. کما این که ماده ۳۶۹ همان قانون اشعار می دارد که: «در مورد ماده ۳۶۴، اشخاص ذی نفع می توانند به در خواست تصدیق و همچنین به تصدیقی که در موضوع وراثت صادر می شود، اعتراض نمایند و رای دادگاه، در این خصوص قابل پژوهش و فرجام است».

برای این که معلوم شود مفاد ماده ۳۶۴ قانون مرقوم چیست و چرا اشخاص ذی نفع میتوانند به درخواست تصدیق انحصار وراثت و نیز در موضوع وراثت اعتراض نمایند، متن ماده یاد شده را ذیلاً مرور می کنیم: « در صورتی که بهای ترکه بیش از ده میلیون ریال نباشد، دادگاه بدون انتشار آگهی به ادله ی درخواست کننده رسیدگی و درخواست تصدیق صدور گواهی حصر وراثت را حسب اقتضای دلایل، قبول یا رد می نماید. و در مورد روستائیان، در صورتی که بهای ترکه بیش از مبلغ فوق باشد فقط به الصاق آگهی برای یک بار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی روستای محل اقامت متوفا اکتفا خواهد شد و پس از انقضای یک ماه از تاریخ الصاق، رسیدگی و تصمیم مقتضی اتخاذ می کند.

وزارت دادگستری می تواند هر سه سال یک بار با تصویب رییس قوه ی قضاییه، با توجه به شاخص قیمت ها و هزینه ی زندگی مبلغ مذکور را افزایش یا کاهش دهد»(اصلاحی ۱۸/۴/۱۳۷۴).

از آنجا که طبق قوانین و مقررات وارث متوفا اجباری به تحصیل گواهی انحصار وراثت ندارند و فی الواقع حقی است برای آنان که قابل اعمال و اسقاط است لذا ممکن است در اثر اسقاط این حق یا تعلل در تحصیل گواهی انحصار وراثت، اشخاص ذی نفع نتوانند به حقوق خود که از اموال متوفا برای آنها ناشی می شود، نائل گردند، قانون این اذن را برای ذی نفع نیز قائل شده که در صورت سهل انگاری وراث، اشخاص ذی نفع قادر به تحصیل گواهی انحصار وراثت باشند. حتی چنانچه ورثه در اعلام بهای ترکه یا تعداد ورثه به دادگاه خلاف واقع اظهار کنند قانون اشخاص ذی نفع را برای اعتراض به آن، به رسمیت شناخته تا حقوق آنان از اموال متوفا صیانت شود.

با این حال دادگاهها در رسیدگی به دعاوی مختلف با اغماض، استشهادیه ی مربوط به قوت متوفا و تعداد ورثه ی آنان را که از سوی ذی نفع در پرونده اعلام می شود می پذیرند و بر اساس آن مبادرت به صدور حکم می نمایند. مگر این که وراثی که به طرفیت آنها طرح دعوا شده برای مغایرت استشهادیه ی اعلامی از سوی ذی نفع، گواهی انحصار وراثت را به دادگاه تقدیم کنند.