در زمینه هایی که منع قانونی برای پوشش بیمه وجود ندارد، طرفهای عقد با توافق خطرات مورد پوشش بیمه را تعیین می‌کنند و طبیعاً خطرات و شرایطی که تحت پوشش بیمه قرار نگرفته است از دامنه عقد و موضوع بیمه خارج خواهد بود.

استثناهای قراردادی پوشش بیمه به دو شکل و در دو مرحله صورت می‌گیرد: در مرحله اول، تعیین موضوع قرارداد بیمه موجب خروج دیگر موضوعات می شود، در مرحله دوم، استثنای خطراتی که می‌تواند در موضوع عقد بگنجد موجب خروج این خطرات از دایره بیمه می گردد. به عنوان مثال خرید بیمه آتش سوزی کالا، دلالت بر خروج خطر سرقت مال یا مسئولیت خسارت ناشی از مال دارد(مرحله اول). ولی در مرحله دوم می‌تواند برخی موارد آتش سوزی(مثل آتش سوزی ناشی از انفجار عمدی کارکنان) را از پوشش بیمه استثنا نمود.

نحوه گنجاندن استثناها در قرارداد بیمه: در قوانین و مقررات ایران احکام ویژه ای برای استثناهای قراردادی بیمه ذکر نشده است. در واقع شورای عالی بیمه، مطابق بند ۳ ماده ۱۷ قانون بیمه مرکزی ایران و بیمه گری، انواع بیمه و شرایط عمومی بیمه را تعیین می نماید و در ضمن شرایط عمومی، موارد پوشش بیمه و استثناهای کلی آن را بیان می نماید. از این راه نظارت کلی بر استثناهای پوشش بیمه وجود دارد، ولی به منظور جلوگیری از سوء استفاده شرکت‌های بیمه در شرایط و نحوه تنظیم استثناها در شرایط خاص بیمه نامه، جلب نظر بیمه گذار به محتوای استثنا، بار اثبات شمول یا عدم شمول ریسکی در پوشش بیمه و… حکم ویژه ای پیش بینی نشده است. در برخی از کشورهای در این موارد پیش بینی هایی صورت گرفته است.

از این میان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

استثناها باید مشخص باشد: از آنجا که قرارداد بیمه توسط بیمه گر تنظیم می شود، تحت همین عنوان، او باید استثنای پوشش بیمه را به نحو واضح و روشن و بدون ابهام با خط مشخص و واضح تر از دیگر شرایط در قرارداد بیمه بیاورد.

استثناها باید محدود باشد: بیمه گر نمی تواند استثنای خیلی کلی، نظیر استثنای وقوع حادثه ناشی از خطای بیمه گذار به علت عدم رعایت قوانین و مقررات را در قرارداد پیش بینی کند. در این موارد بیمه گر باید طبیعت خطا و قوانین و مقرراتی را که عدم رعایت آن موجب عدم پوشش بیمه می شود ذکر نماید.