هریک از تکالیف بیمه گذار در مورد اعلام ریسک و خطر، دارای مبنا و طبیعتی خاص است و عدم رعایت هر تکلیف، ضمانت اجرای مناسب خود را طلب می کند. قانون بیمه ضمانت اجرای اعلام خلاف واقع ریسک در صورتی که همراه با سوء نیت باشد، پوشش نسبی تعیین کرده است. ولی قانونگذار ذکری از تخلف از تکلیف مقرر در ماده ۱۶، یعنی عدم اعلام تشدید خطر یا تغییر موضوع بیمه ننموده است(ضمانت اجرای عدم اعلام تشدید ریسک در طول عقد بیمه).

اعلام خلاف واقع عمدی:

مطابق ماده ۱۲ قانون بیمه: هرگاه بیمه گذار عمداً از اظهار مطالبی خودداری کند یا عمداً اظهارات کاذبه بنماید و مطالب اظهار نشده یا اظهارات کاذبه طوری باشد که موضوع خطر را تغییر داده یا از اهمیت آن در نظر بیمه گر بکاهد، عقد بیمه باطل خواهد بود حتی اگر مراتب مذکوره تاثیری در وقوع حادثه نداشته باشد… .

عدم اعلام صحیح ریسک موضوع بیمه، چه به صورت عدم اظهار عمدی مطالب مورد سوال باشد و چه به صورت اعلام کذب، حکم واحد دارد. در هر دو مورد بیمه گذار عمداً اطلاعاتی را که مورد توجه بیمه گر قرار می گیرد در اختیار قرار نداده و بدین نحو خطر مورد پوشش بیمه به نحو غیر واقعی برای بیمه گر تصویر شده و موجب اشتباه در برآورد میزان و اهمیت خطر شده است. اشتباه بیمه گر در محاسبه و برآورد، اشتباه اساسی در موضوع عقد بیمه محسوب شده و لذا مانع انعقاد صحیح عقد می شود.

حکم فوق راجع به بطلان عقد بیمه که ناشی از مخفی نمودن میزان ریسک واقعی موضوع بیمه است، حکم خاص قانون بیمه به شمار می رود و نفی کننده موارد بطلان عقد مطابق قواعد عمومی قراردادها، آن چنان که در حقوق مدنی آمده، نخواهد بود. به عنوان نمونه در مورد بطلان ناشی از اشتباه مطابق قواعد عمومی، چنانچه در خود موضوع بیمه اشتباهی صورت گرفته باشد، عقد بیمه محکوم به بطلان است. مطابق ماده ۱۲ قانون بیمه ایران، اشتباه در ریسک موضوع عقد به واسطه اعلام خلاف بیمه گذار، به نحوی که موضوع خطر را در نظر بیمه گر تغییر داده یا از اهمیت آن در نظر وی بکاهد، تنها در صورتی موجب بطلان عقد می شود که ناشی از عمد و سوء نیت بیمه گذار باشد. بدین نحو اشتباههای ناشی از بی توجهی و غفلت بیمه گذار، هرچند که موجب اشتباه بیمه گر در برآورد میزان و مشخصات ریسک موضوع بیمه شود، منجر به بطلان عقد نمی شود و تابع حکم ویژه ماده ۱۳ قانون بیمه خواهد بود.

مطابق ماده ۱۳ قانون بیمه:

اگر خودداری از اظهار مطالبی یا اظهارات خلاف واقع از روی عمد نباشد، عقد بیمه باطل نمی شود. در این صورت هرگاه مطالب اظهار نشده یا اظهار خلاف واقع قبل از وقوع حادثه معلوم شود بیمه گر حق دارد یا اضافه حق بیمه را از بیمه گذار در صورت رضایت او دریافت داشته قرارداد را ابقا کند و یا قرارداد بیمه را فسخ کند. در صورت فسخ بیمه گر باید مراتب را به موجب اظهارنامه یا نامه سفارشی دو قبضه به بیمه گذار اطلاع دهد. اثر فسخ ده روز پس از ابلاغ مراتب به بیمه گذار شروع می شود و بیمه گر باید اضافه حق بیمه دریافتی تا تاریخ فسخ را به بیمه گذار مسترد دارد.