بیمه از جمله عقود معین است بدین معنی که علاوه بر اصول کلی قراردادها دارای احکام و ویژگیهایی است که در مقررات خاص به آنها اشاره شده است. بیمه قراردادی است که بین شخص حقیقی یا حقوقی (بیمه گذار) و بیمه (بیمه گر) برای تعیین موضوع و شرایط بیمه منعقد می گردد. این عقد دارای اوصافی است که از آن جمله می توان به رضایی، معوض، غیر مجانی، استمراری، اتفاقی و مبتنی بر حسن نیت بودن آن اشاره نمود.

• بیمه عقدی است رضایی (قصدی) و نه تشریفاتی: وصف رضایی بودن عقد در مقابل دو وصف تشریفاتی و عینی مطرح می شود. عقد تشریفاتی عقدی است که تراضی آن باید با تشریفات یا با واژه های خاص باشد وگرنه نفوذ حقوقی ندارد التزامی به بار نمی آورد. قرارداد بیمه اصولاً با بیمه نامه کتبی منعقد می‏ گردد. ماده ۲ قانون بیمه مقرر داشته: عقد بیمه و شرایط آن باید به موجب سند کتبی باشد و سند مزبور موسوم به بیمه نامه خواهد بود. قرارداد بیمه عقدی رضایی است و به محض ایجاب و قبول منعقد می شود و بحث از کتبی بودن عقد فقط ناظر به اثبات عقد است و ارتباطی به اعتبار و اثر آن ندارد.
• بیمه عقدی است رضایی و نه عینی: در ادبیات بیمه ای اندکی که در کشور ما وجود دارد، معمول نویسندگان با تکیه بر ماده یک قانون بیمه چنین اظهار نظر کرده اند که در عقد بیمه تعهد بیمه گر در مقابل پرداخت عینی و عملی حق بیمه توسط بیمه گذار است و مادامی که این پرداخت عملاً صورت نگرفته باشد عقد بیمه کامل نیست و برای بیمه گر تعهدی ایجاد نمی شود.
• بیمه عقدی است لازم: بنا برتعریف قانون مدنی، عقدِ لازم آن است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در موارد معینه(ماده ۱۸۵) و عقد جایز آن است که هر یک از طرفین بتواند هر وقتی بخواهد آن را فسخ کند(ماده ۱۸۶). بیمه عقدی لازم است به این معنی که هیچ یک از طرفین عقد حق فسخ آن را ندارند، مگر در موارد معین. همچنین عقد بیمه به فوت یا حجر بیمه گذار منحل نمی شود و حقوق و تکالیف ناشی از عقد در مورد مرگ به ورثه منتقل می شود و در مورد حجر توسط نماینده قانونی محجور صورت می گیرد. ولی بیمه عمر استثنایی بر دیگر عقود بیمه به نظر می رسد. از آنجایی که بیمه عمر جنبه سرمایه گذاری دارد و افراد مکلف نیستند که به پس انداز و سرمایه گذاری خود ادامه دهند، چنانچه بیمه گذار از پرداخت حق بیمه عمر، که تعهد قراردادی اوست، امتناع نماید بیمه گر نمی تواند بیمه گذار را به پرداخت حق بیمه ملزم کند.
• بیمه عقدی است معوض: هریک از بیمه گذاران تعهداتی را در مقابل تعهد طرف دیگر می پذیرند: یکی تعهد به اعلام صحیح ریسک موضوع بیمه و پرداخت حق بیمه و دیگری به پوشش ریسک تعیین شده در عقد تعهد می نمایند. معوض بودن عقد آثار و احکام عقود معوض را ایجاد کرده و در زمینه عقد بیمه آثاری همچون رهایی بیمه گر از تعهدات در صورتی که بیمه گذار به تعهدات خود عمل نکند را در پی خواهد داشت.
• بیمه عقدی است غیر مجانی: در عقد بیمه نیت لطف بین طرفهای عقد وجود ندارد و هریک ازطرفین به دنبال کسب منفعت خود هستند. بیمه گذار همواره باید مبلغی بابت مابه ازای تضمینی که از بیمه گر دریافت می کند تحت عنوان حق بیمه پرداخت نماید. بیمه هیچ گاه عقدی مجانی و بلاعوض نیست.
• بیمه عقدی است استمراری: بیمه عقدی است که آثار خود را در طول زمان می گسترد و روابطی حقوقی برای مدت معین بین طرفین ایجاد می نماید و در این مدت منشاء اثر است.
• بیمه عقدی است اتفاقی: آنچنان که از تعریف بیمه در ماده ۱ قانون بیمه نیز بر می آید، اتفاق و شانسی بودن در مورد موضوع بیمه لحاظ شده است: تنها خطر اتفاقی می تواند موضوع عقد بیمه قرار گیرد. جنبه اتفاقی بودن ریسک موضوع بیمه اساس اعتبار عقد بیمه را تشکیل می دهد. بدین نحو اگر ریسک قبل از انعقاد عقد بیمه محقق شده باشد، عقد بیمه باطل است .
• بیمه عقدی است مبتنی بر حسن نیت: در دیگر قراردادهای معوض وجود یا عدم حسن نیت در اعتبار عقد تاثیری ندارد، ولی در عقد بیمه حسن نیت یکی از عناصر اصلی اعتبار قرارداد بیمه است. در این عقد بیمه گر به اعلام بیمه گذار اطمینان می کند و اساس محاسبات و حق بیمه قرارداد را برآن قرار می دهد.
• بیمه عقدی است الحاقی: معمولاً عقد بیمه به عنوان نمونه بارز عقود الحاقی توسط دکترین حقوقی معرفی شده است. علت الحاقی شمردن عقد بیمه آن است که قرارداد قبلاً توسط بیمه گر تهیه و چاپ شده و بیمه گذار به قرارداد از پیش تعیین شده، بدون آنکه بحثی در مورد شرایط عمومی آن کرده باشد و تنها با پر کردن جاهای خالی فرم، ملحق می شود.