معنای حقوقی: مجموعه‏ ای از نهادهای سیاسی که در چارچوب یک دولت و در قالب حقوقی مشخص، قدرت و حاکمیت سیاسی را به صورت همگن در یک سرزمین در زمان معینی اعمال می نمایند.

اقسام رژیم سیاسی

رژیم های غیر دموکراتیک

به رژیم هایی که در آن به مشارکت مردم در اعمال حاکمیت توجهی نمی ‏شود و یا میزان مشارکت مردم حداقلی است، “رژیم غیر دموکراتیک” اطلاق می‏ گردد. این رژیم‏ ها به دلیل عدم پذیرش از جانب مردم، همواره در معرض تغییر و تحولات مختلفی قرار دارند. مانند: مصر و … البته چند عامل یا بحران معمولاً باعث فروپاشی رژیم‏ های غیر دموکراتیک می ‏گردد که عبارتند از: بحران سلطه و استیلاء – بحران مشروعیت – بحران کارآمدی – بحران در همبستگی طبقه خاص.

مصادیق رژیم های غیر دموکراتیک

الف) مونو گرافی یا یکتا پرستی

مونوگرافی کلاسیک که شامل سه بخش خودکامگی، پادشاهی، دیکتاتوری می باشد.

مونوگرافی جدید یا توده ای؛

ب) چند تن سالاری

شامل آریستوکراسی، حکومت زمین داران با فئودالیسم، پلوتوکراسی یا حکومت ثروتمندان، حزب سالاری یا پارتیتوکراسی.

مونوکراسی یا یکتا پرستی

 دراین رژیم، قدرت در دست یک نفر متمرکز است و صاحب قدرت، آنرا متعلق به خود می ‏داند. شخص مونوکرات در رأس سلسله مراتب سیاسی قرار می‏ گیرد. پس الزاماً در یکتاپرستی، اقتدارگرایی نیز وجود دارد. از دیدگاه‏ تاریخی، دو دسته مونوکراسی مورد توجه‏ است؛ یکی‏ مونوکراسی کلاسیک یا قدیم و دیگری مونوکراسی جدید و توده ‏ای. مونوکراسی ‏های قدیمی قبل از تجربه‏ های دموکراتیک وجود داشته اند، در حالی‏که مونوکراسی های جدید و توده ‏ای در واکنش علیه دموکراسی به وجود آمده اند. نظیر ایتالیا، آلمان و شوروی.

۱) مونوکراسی کلاسیک (یکتاسالاری کهن): به لحاظ تاریخ به سه دسته تقسیم می ‏گردد:

الف) خودکامگی (استبداد)

بدین شکل حکومت تلقی می‏ گردد. شرط تشکیل رژیم خودکامه، خودسری و تصمیمات یک جانبه و خارج از موازین نهادهای موجود در جامعه است. اساساً خودکامگی در ذات خود فاسد و موجب نابودی نهادهای منظم و از میان رفتن حس ابتکار و خودجوش در جامعه است.

ب) پادشاهی

در پادشاهی یا رژیم سلطنتی، معمولاً حکومت توسط فرد پادشاه یا ملکه اداره می‏ شود و مردم چندان نقشی در اعمال فرمانروایی ندارند. این رژیم در طول تاریخ اشکال مختلفی داشته است که عبارتند از: پادشاهی مطلقه یا استبدادی: در میان یکتا سالاری‏ ها این نوع، در طول تاریخ از تمام انواع دیگر بیشتر موسوم بوده است. مانند امپراتوری عثمانی، روسیه و….

پادشاهی مورثه: حکومت در خانواده شاه به صورت موروثی انتقال می‏ یابد.

پادشاهی انتخابی: گاهی پادشاه توسط پارلمان یا دستگاه اجرایی دیگر انتخاب می ‏گردد. مانند: کشور ژاپن.

پادشاهی محدود یا پادشاهی مشروطه: شکلی از پادشاهی است که قانون اساسی قدرت‏های آن را محدود نموده است. مثل انگلستان امروزی

ج) دیکتاتوری

– دیکتاتوری به دنبال شرایط استثنایی و خارق العاده ازقبیل جنگ ‏ها، کودتاها و شورش ‏ها به وجود می آید.

– عمر رژیم های دیکتاتوری قاعدتاً از لحاظ زمانی محدود و موقت است.

– دردیکتاتوری امکان دارد تشکیلات و قوای حکومتی وجود داشته باشد و در ظاهر آنها حکومت را اداره کنند اما درعمل، ابتکار تمام اقدامات و تصمیمات حکومتی با شخص ‏دیکتاتور است. نظیر کشورهای عراق در زمان صدام و لیبی در زمان قذافی.

-پدیده دیکتاتوری در صورتی‏که تغییر ماهیت دهد. مثلاً توسط شخص دیکتاتور دارای مقرراتی درباره جانشینی گردد، دیگر دیکتاتوری به معنای اخص کلمه نیست و باید نام دیگری مثلاً سلطنت مطلقه برای آن انتخاب نمود.

۲) مونوکراسی جدید و توده ای

– نظریه پردازان مونوکراسی جدید و توده ای کوشیده ‏اند تا این نوع رژیم ها را از قید محدودیت زمانی و حالت غیرعادی برهانند و به‏ آنها خصلتی دایمی بخشند. حکومت‏ های موسولینی، هیتلر و استالین از این نوع بوده اند.

– اگر در مونوکراسی کلاسیک (قدیم)، مردم عادی فقط تحت فرمانروایی واقع می ‏شوند و باید اثرات دیکتاتوری را تحمل نمایند، در مونوکراسی‏ های توده ای، از مردم، خلق پرولتاریا و غیره دائماً سخن به میان می‏ آید؛ که بیشتر به قصد بهانه و عاملی برای استقرار تمرکز قدرت است و شرکت مردم، رای مردم، همه پرسی یا سایر اشکال مشارکت، همه در جهت استقرار دیکتاتوری بسیج می ‏گردند.

-در این‎گونه حکومت ها، مانند مونوکراسی های کلاسیک، قدرت، در نهایت به یک فرد متعلق است.

یکی دیگر از مشخصات این نوع دیکتاتوری ها، وجود حزب واحد است این حزب واحد برای بسیج هواداران و سازمان دادن به کسانی است که حاضرند به مناسبت گرایش‏ های نظامی، اقتصادی و اخلاقی از قدرت مستقر، به ویژه از رهبر آن حمایت کنند.

• حزب واحد یا حزب دولتی تنها تشکیلاتی است که حق حمایت دارد و اشخاص و احزاب دیگر به انواع بهانه ها اجازه فعالیت نمی یابند.
• احزاب مشخصه این گونه رژیم‏ ها، توتالیتاریسم یا همه‏ گیری آنهاست یعنی دولت واحد، حزب واحد که محصول فرمانروایان است.
• درواقع دولتی را می‏ توان توتالیتر گفت که ادعا دارد با جامعه قرین بوده آن را در پوشش خود قرار می دهد و با آن مشتبه است.
• در حکومت توتالیتر، انسان نه تنها در بعد سیاسی بلکه در سایر ابعاد اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و خانوادگی باید از مشی رسمی و دولتی تبعیت کند.