گاه مردم در روابط اجتماعی شان مسئولیتی را می پذیرند یا تعهدی به گردن می‏ گیرند بدون آنکه با آثار حقوقی آن آشنا باشند. یکی از مواردی که در پرونده‏ های قضایی به چشم می‎خورد ضمانت است که نه ضامن و نه شخصی که به نفع او ضمانت شده و نه شخصی که از او ضمانت به عمل آمده با حقوق خود آشنا نیستند و این عدم آگاهی هم در هنگام بروز اختلافات مشکلاتی را برای طرفین قرار داد و دستگاه قضایی به وجود می آورد که به نظر می رسد با آگاهی طرفین قبل از تنظیم این گونه قراردادها بتوان از وقوع اختلاف پیشگیری کرد و از طرفی امضاءکنندگان چنین تعهداتی از مزایای آن به نحو مطلوب برخوردار شوند.

تعریف ضمانت

ضمانت عقدی است که به موجب آن شخصی مالی را که برعهده و ذمه دیگری است بر عهده می گیرد. در عقد ضمانت با سه شخص مواجه می شویم:

الف) ضامن یعنی کسی که تعهد را می پذیرد.

ب) مضمون عنه یعنی همان متعهد اصلی که ضامن از او ضمانت می کند.

ج) مضمون له شخص ثالثی که به نفع او تعهد می شود.

کلیات ضمانت:

• در ضمانت لازم نیست که مدیون اصلی به ایجاد آن رضایت داشته باشد. پس اگر در معامله ای بین (الف) و (ب) آقای (ق) ضامن (الف) که مدیون آقای (ب) است، گردد نیاز به کسب رضایت او نیست و (ق) بدون رضایت او می تواند ضامن بدهکاری اش شود.
• ضامن باید عاقل، بالغ و با رضایت و قصد کامل ضمانت کند اما لازم نیست که شخصی، که از او ضمانت به عمل می آید نیز عاقل و بالغ باشد.
• شخص ثالثی نیز می‏ تواند از ضامن ضمانت کند برای مثال آقای (ق) ضامن آقای (الف) می شود که مدیون اصلی است و آقای (د) نیز ضامن آقای (ق) می ‏گردد.
• اگر در عقد ضمانت، ضامن بگوید: “چنانچه مدیون (مضمون عنه) بدهی ‏اش را ندارد من ضامن هستم” این عقد باطل است.
• لازم نیست که ضامن از نظر مالی غنی باشد و به اصطلاح مال دار باشد البته در چنین حالتی اگر شخصی که به نفع او ضمانت شده (مضمون له، در مثال بالای آقای ب) هنگام انعقاد عقد ضمان از موضوع عدم دارایی و تمکن ضامن بی اطلاع باشد حق دارد که عقد ضمان را فسخ کند.
• حتی اگر ضامن از کم و کیف دین و میزان آن آگاه نباشد برای مثال کسی ضامن دینی شود بدون آنکه بداند مقدار دین چقدر است عقد ضمانت صحیح می باشد و همچنین ضرورت ندارد که ضامن دقیقاً مضمون عنه را بشناسد.
• در معامله خانه، زمین و…. طرفین قرارداد یعنی خریدار و فروشنده می‏ توانند از طرف مقابل خود جهت اینکه مورد معامله یا بهای آن مستحق الغیر نباشد یعنی مال شخص دیگری از آب در نیاید، ضامن بگیرد.

پرسش: اگر کسی ضمانت ضامن را کند حق دارد پس از ادای دین به بدهکار اصلی یعنی مضمون عنه رجوع کند؟

پاسخ: ضامن فقط حق دارد به کسی که از او ضمانت کرده رجوع کند نه به مدیون اصلی.