کار اضافی به کاری گفته می شود که علاوه بر ساعات معمولی روزانه و هفتگی انجام شود. کار اضافی هم برای کارگر و هم برای کارفرما محاسن و معایبی دارد: از جمله این که کارگر مزد بیشتری می گیرد و کارفرما بدون نیاز به استخدام کارگران جدید از امکانات موجود در صنعت خود حداکثر بهره برداری را به عمل می آورد و در نتیجه با تولید بیشتر محصولی ارزان تر بدست می آورد. اما شاید معایب کار اضافی بیشتر از محاسنش باشد. از مضرات کار اضافی استهلاک جسمی کارگر و از بین رفتن فرصت های شغلی برای افراد بیکاری است که کار آنها را کارگران موجود در کارگاه انجام می دهند. علی ای حال، مواد ۵۹ و ۶۰ قانون کار اضافه کاری را با تحقق یکی از دو شرط جایز شمرده اند: ۱- رضایت کارگر «در شرایط عادی» ۲- اضطرار. بدون تحقق یکی از این دو شرط کار ارجاع شده، کار اجباری تلقی شده و طبق ماده ۱۷۲ قانون کار، کار فرمای متخلف علاوه بر پرداخت اجرت المثل کار انجام یافته و جبران خسارت، با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به حبس از ۹۱ روز تا یکسال و یا جریمه نقدی معادل ۲۰ تا ۲۰۰ برابر حداقل مزد روزانه محکوم خواهد شد.

 انواع کار اضافی

۱- کار اضافی در شرایط عادی: ماده ۵۹ قانون کار و تبصره آن برای ارجاع کار اضافی به کارگر در شرایط عادی ۳ شرط قائل شده است:

الف) موافقت کارگر

ب) پرداخت ۴۰% اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی

ج) عدم تجاوز مدت کار اضافی ارجاعی از ۴ ساعت در روز (مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین)

منظور از استثنای اخیر روشن نیست و مقنن معلوم نکرده است که منظور از موارد استثنایی کدام موارد هستند و چگونه می توان امیدوار بود که با وجود این استثنا باز هم مفاد تبصره ماده ۵۹ رعایت گردد و این استثناء بهانه ای برای تخطی از سقف چهار ساعت برای کار اضافی واقع نشود. باید به خاطر داشته باشیم که مجوز این استثناء در حالی صادر می شود، که کارگر ۸ ساعت کار عادی داشته و ۴ ساعت کار اضافی و قانونگذار نباید به سادگی اجازه دهد که یک کارگر پس از ۱۲ ساعت کار روزانه باز هم در محل کار بماند به ویژه اینکه ممکن است وضعیت اضطراری نیز پیش آید که کار اضافی غیر اختیاری را هم توجیه نماید که ذیلاً به آن اشاره می کنیم.

۲- کار اضافی در شرایط غیر عادی: ارجاع کار اضافی در شرایط غیر عادی با تشخیص و مسئولیت کار فرما خواهد بود و اراده و توافق کارگر برای کار اضافی در این مورد ضرورت ندارد. دلیل این عدم اختیار کارگر، دادن امکان مقابل با حوادث غیر قابل پیش بینی به کار فرما می باشد. شرایط ارجاع این نوع کار اضافی عبارتند از:

۱- پرداخت اضافه کاری به میزان ۴۰% علاوه بر مزد هر ساعت کار عادی الزامی است.

۲- مدت اضافه کاری حداکثر ۸ ساعت بوده . صرفاً برای مدتی که جهت مقابله با اوضاع و احوال غیر عادی ضرورت دارد مجاز است (مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین).

۳- پس از انجام کار اضافی در شرایط اضطراری، کار فرما مکلف است حداکثر ظرف مدت ۴۸ ساعت موضوع را به اداره کار و امور اجتماعی اطلاع دهد تا ضرورت کار اضافی و مدت آن تعیین شود.