الف) تعطیلات

تعطیلات هفتگی: تعطیل کردن یک روز معین در هفته از قدیم الایام بنابر توصیه های مذهبی رسمیت داشته است. در دین حضرت ابراهیم و یهود روز شنبه به عنوان روز عید مذهبی هفتگی تعطیل بوده و هست. مسیحیون نیز روز یکشنبه را عزیز می دارند و تعطیل می کنند. قرآن کریم در سوره جمعه، روز جمعه را گرامی داشته و به مسلمانان دستور می دهد: «ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی که در روز جمعه برای نماز بانگ داده شود به سوی یاد کردن خدا بشتابید و سوداگری را رها نکنید…»

براساس این فرمان الهی مسلمین روز جمعه را تعطیل و به عبادت، بهداشت، تفریح و انجام امور شخصی می پردازند. به هر حال تعطیل هفتگی در ادیان مختلف علل معنوی و مذهبی داشته است اما امروزه به دلیل فشار زیاد صنعت و تکنولوژی روی جسم و روان افراد تعطیل، دلایل بهداشتی روانی و جسمی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی دارد زیرا تعطیل کردن یک یا دو روز در هفته امکان اشتغال را برای دیگر جویندگان کار فراهم میکند.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل هفدهم می گوید: «… تعطیل رسمی هفتگی روز جمعه است» در قوانین عادی نیز به این موضوع تاکید شده است از جمله ماده ۶۲ قانون کار اعلام کرده است: « روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می باشد.»

امروزه در کشورهای پیشرفته تعطیل هفتگی به دو روز افزایش یافته است و خوشبختانه قانون گذار ما نیز از قافله عقب نمانده و اجازه داده است که با انجام ۵ روز کار در هفته و ۲۴ ساعت کار قانونی، کارگران از دو روز تعطیل استفاده کنند که در این صورت مزد هر یک از دو روز تعطیل هفتگی برابر با مزد روزانه کارگران خواهد بود (تبصره ۳ ماده ۶۲) اما چنانچه روزهای کار در هفته کمتر از ۶ روز باشد ولی ۴۴ ساعت کار قانونی هفتگی

تکمیل نشده و کمتر از آن باشد در این صورت فقط یک روز از روزهای باقی مانده روز تعطیل محسوب شده و مزد آن روز معادل یک ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی در روزهای کار در هفته خواهد بود.

در قانون کار سال ۳۷ نیز روز جمعه تعطیل هفتگی اعلام شده بود اما فرق قانون کار جدید با قانون منسوخ در این است که در قانون کار جدید «به هر حال تعطیل یک روز معین در هفته (حتی الامکان روز جمعه) اجباری است.» (تبصره یک ماده ۶۲) و به هیچ عنوان نمی توان کارگر را به کار در تمام هفت روز هفته و اداشته و از تمتع از تعطیل هفتگی محروم کرد.

البته تنظیم کنندگان قانون کار متوجه بوده اند که در همه مشاغل امکان ندارد که روز جمعه را تعطیل کرد چرا که اینگونه مشاغل و خدمات با زندگی روزمره مردم ارتباط دارند از این رو تبصره یک ماده ۶۲ می گوید: «در امور مربوط به خدمات عمومی نظیر، آب، برق، اتوبوسرانی و یا درگاه‌هایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین، به طور مستمر روز دیگری برای تعطیل تعیین شود همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود…» مطابق این تبصره برای تعطیل غیر جمعه۲ نوع مجوز وجود دارد.

۱-تعطیل روز دیگری غیر از جمعه به دلیل لزوم کار کارگر در روز جمعه به علت نوع یا ضرورت کار

۲-تعطیل یک روز غیر جمعه بر اساس توافق طرفین

به هر حال این نوع تعطیلی ۲ شرط دارد: یکی اینکه هر روز که به عنوان تعطیل هفتگی مشخص شود باید همیشه و به طور مستمر همان روز هفته تعطیل باشد دیگر اینکه کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه را کار می کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه ۴۰% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.

۲٫تعطیلات رسمی: تعطیلات رسمی در هر کشوری انگیزه های مذهبی، ملی و سیاسی دارد به طور کلی اعیاد و مناسبت های مهم مذهبی، سالگرد استقلال و سالروز اقدامات و حوادث مهم سیاسی و حکومتی در هر کشور تعطیل رسمی اعلام می شود.

قانون کار مصوب ۱۳۳۷در ماده ۱۵۵ خود تعطیلات رسمی سالانه را احصاء کرده بود اما ماده د۶۳ قانون کار جدید از تعیین تعطیلات رسمی سالانه را احصاء کرده بود اما ماده ۶۳ قانون کار جدید از تعیین تعطیلات رسمی کشور امتناع و اعلام داشته است: «علاوه بر تعطیلات رسمی کشور روز کارگر (۱۱ اردیبهشت نیز جزء تعطیلات رسمی را به مراجع مربوطه محول کند تا آنها؛ با توجه به خط مشی و مقتضیات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روزهای تعطیل رسمی را افزایش یا کاهش دهند. النهایه با در نظر گرفتن ماده ۶۳ قانون کار می توان تعطیلات رسمی کارگران را به این ترتیب برشمرد:

تعطیلات شمسی: اول تا چهارم فروردین، دوازدهم و سیزدهم فروردین، یازدهم اردیبهشت، چهاردهم و پانزدهم خرداد و بیست و دوم بهمن و بیست و نهم اسفند.

تعطیلات قمری: نهم و دهم محرم، بیستم صفر، هفدهم ربیع الاول، سیزدهم رجب، بیست و هفتم رجب، پانزدهم شعبان، بیست و یکم رمضان، اول شوال، بیست و پنجم شوال، دهم ذی حجه و هیجدهم ذی حجه.

ب) مرخصی ها

تمامی علل و موجباتی که در توجیه ضرورت تقلیل ساعات کار و وجود تعطیلات بیان شد در مورد مرخصی نیز صادق است با این امتیاز که در مرخصی خود کارگر در تعیین زمان فراغت از کار نقش دارد. در حالی که تعطیلات در زمان مشخص و ثابتی می باشند. استفاده از مرخصی به ویژه مرخصی با استفاده از مزد پدیده ای جدید و از دستاوردهای نوین جوامع کارگری جهان است. هر کارگر به دلیل سابقه ای که در اثر کار کردن در یک کارگاه بدست می آورد حق دارد که چند روزی را هم به اعتبار روزهایی که تلاش کرده است استراحت کند و مزد هم بگیرد.

از لحاظ بین المللی، به موجب مقاوله نامه شماره ۱۳۲-۱۹۷۰ سازمان بین المللی کار حداقل مرخصی سالیانه کارگران سه هفته است همچنین مقاوله نامه شماره ۱۴۰-۱۹۷۳ در جهت ترغیب آموزشهای حرفه ای ضمن خدمت اعلام می دارد که مرخصی با استفاده از مزد برای هدف های آموزشی در مدت معین و طی ساعات کار با پرداخت مزایای مناسب به کارگر داده می شود.

انواع مرخصی در قانون کار

در قانون کار جمهوری اسلامی ایران چند نوع مرخصی برای کارگران در نظر گرفته شده است که عبارتند از:

• مرخصی استحقاقی سالانه (ماده ۶۴)
• مرخصی ادای حج واجب (ماده ۶۷)
• مرخصی ساعتی (ماده ۷۰)
• مرخصی بدون حقوق (ماده ۷۲)
• مرخصی مربوط به حوادث زندگی خصوصی (ماده ۷۳)
• مرخصی استعلاجی (ماده ۷۴)
• مرخصی بارداری و زایمان (ماده ۷۶)
• مرخصی تحصیلی (ماده ۱۶ و تبصره آن)